Justitie zegt nee tegen vooruitgang

De Kamer keurde op 5 mei 2019 een wet goed die België eindelijk een databank van vonnissen en arresten zou geven. Ons land heeft lang op die databank moeten wachten, en wacht er in feite nog altijd op.

Een dergelijk instrument is nochtans onmisbaar voor de ontwikkeling van het recht. Het laat ook een efficiëntere rechtsbedeling toe, zeker wanneer artificiële intelligentie kan worden toegepast op de gepseudonimiseerde beslissingen in de databank.

Deze wet vertoonde echter veel gebreken, zodat de regering de inwerkingtreding ervan herhaaldelijk moest uitstellen en werkgroepen moest oprichten om haar te herwerken tot een nieuwe wet.

Jammer genoeg werd de advocatuur halsstarrig geweerd uit die werkgroepen. De nieuwe wettekst werd door de Kamercommissie Justitie aangenomen op 20 september en wordt morgen ter stemming voorgelegd aan de voltallige Kamer.

De advocatuur werd niet gehoord in haar verzoek voor een integrale en openbare databank die met behulp van artificiële intelligentie kan worden benut voor de toepassing en de ontwikkeling van het recht. Meer zelfs, de nieuwe wettekst bepaalt dat de databank slechts voor beperkte doeleinden kan dienen, waaronder voor historische en wetenschappelijke doeleinden, maar niet ter ondersteuning van de rechtzoekenden en hun advocaten. Dus ook niet voor de goede toepassing van het recht.

Werklast

Het wetsontwerp voorziet alleen in verwerkingstechnieken uit de 20ste eeuw, zoals rangschikken en samenvatten, en laat het gebruik van artificiële intelligentie aan de kant. Nochtans maakt artificiële intelligentie grondigere en preciezere juridische opzoekingen mogelijk, die kunnen bijdragen tot innovatieve oplossingen en dus tot de ontwikkeling van het recht. Ze stelt ons bijvoorbeeld in staat om de waarschijnlijkheidsgraad van de uitkomst van een geschil in te schatten. Dat kan belangrijk zijn om procedures met onvoldoende slaagkansen te vermijden, waardoor de werklast van Justitie kan afnemen. Tot slot kan artificiële intelligentie ook een efficiënt hulpmiddel zijn voor magistraten om tot een beslissing te komen.

Een beheerscomité bepaalt wie toegang krijgt tot de databank. Aanvankelijk werd de advocatuur volledig uitgesloten van dat comité. Nu moet de balie zich tevredenstellen met een plaats als waarnemer, zonder stemrecht. Dat is zeer verontrustend en strookt niet met het advies van Raad van State. Die beklemtoonde dat advocaten als actoren van justitie een volwaardige plaats verdienen in het comité. Advocaten leveren als proces-actor een wezenlijke bijdrage aan de totstandkoming van vonnissen en arresten. Ze moeten dus een stem hebben in de wijze waarop (de gegevens van) die uitspraken worden verwerkt. De advocatuur zou niet alleen zichzelf in dat beheerscomité vertegenwoordigen, maar ook de burger.

Europees recht

De tekst waarover de Kamer zich moet buigen houdt onvoldoende rekening met het Europees recht. De Data Governance Act (verordening 2022/686 van 30 mei 2022 – Belgisch Staatsblad 3 juni 2022) vereist dat overheidsinformatie zo veel mogelijk ter beschikking moet staan voor hergebruik. Ook vonnissen en arresten zijn overheidsinformatie en moeten beschikbaar zijn in het algemeen belang.

De voorgenomen wet is een gemiste kans. Hoewel er drie jaar aan is gesleuteld, draagt ze niet bij tot een efficiëntere rechtsbedeling. De aanpassingen die de advocatuur heeft voorgesteld kunnen daar nog iets aan veranderen. We hopen dan ook dat de Kamer die voorstellen ernstig in overweging neemt.